Chúng ta sẵn sàng bỏ ra 10.000 để mua một tấm vé số XSMB để đổi lấy một hy vọng dù có thể là phi lý để được sống trong khoảnh khắc ngắn ngủi, mơ tưởng về những điều tốt đẹp sẽ đến nếu một ngày may mắn được trúng thưởng giải độc đắc.
Giải mã mối liên hệ giữa xổ số và tâm lý mong đổi đời
Một tạp chi công nghệ Wired dẫn lời chuyên gia thống kê Mohan Srivastava cho biết xổ số ở các bang đã trở thành một thứ thuế lũy thoái đánh vào người nghèo: những gia đình có thu nhập dưới 12.400 USD/năm chi hơn 5% thu nhập của họ cho xổ số.
Con số này ở Việt Nam chắc chắn sẽ cao hơn, thử tính mức thu nhập trung bình hiện nay của chúng ta là 2.400 USD/năm (tương đương 55 triệu đồng), mỗi ngày mua một tờ vé số thì một năm tốn hết 3.650.000 đồng tức là đã hơn 6.6% tổng thu nhập rồi.
Điều này nghe thật phi lý: những ai không có nhiều tiền lẽ ra nên tằn tiện hơn thay vì bỏ nó vào một trò đỏ đen mà họ trên thực tế không có cơ hội chiến thắng.
Tuy nhiên, một nghiên cứu năm 2008 của nhóm các nhà kinh tế học hành vi tại Đại học Carnegie Mellon đã giúp giải thích tại sao người nghèo thích chơi xổ số.
Vấn đề hóa ra chính là cảm giác nghèo khó. Những đối tượng tham gia chia thành ba nhóm: nhóm 1 được đưa mỗi lần 1 USD/người và được hỏi họ có muốn dùng tiền đó mua vé số không; nhóm 2 được cho 5 USD và được hỏi họ sẽ mua bao nhiêu vé số với khoản tiền đó; nhóm ba được thông báo họ có thể chi hết 5 USD cho vé số hoặc không mua gì cả.
“Mọi người đều thích được mộng – chuyên gia về hành vi con người, tiến sĩ Wendy Walsh, bình luận vào năm 2011 khi giải xổ số Mega Millions ở Mỹ lên tới mức kỷ lục 656 triệu USD – Chúng tôi gọi đó là phức cảm Cinderella, giấc mơ về một bà tiên sẽ xuất hiện cứu chúng ta”.
Thử nhìn sang văn hóa Việt Nam thì chúng ta cũng sẽ nhận thấy tâm lý và giấc mơ này phản ánh rất rõ. Vô số người chơi sẵn sàng bỏ ra 10.000 đồng để đổi lấy giấc mơ trúng thưởng và đổi đời từ giải độc đắc. Hay ngay sau khi Vietlott công bố tìm ra chủ nhân của những giải Jackpot hằng trăm tỷ đồng thì lượng người mua vé cũng đều tăng lên rõ rệt.
Xổ số cũng đi kèm một hiện tượng tâm lý được gọi là “sự thiên vị người thắng cuộc”: ta được nghe khắp nơi về một số ít ỏi những người trúng độc đắc, nhưng chẳng ai nhắc tới hàng triệu triệu người khác đã tiêu tốn một khoản tiền vô ích.
Cuối cùng, với những khách hàng quen thuộc của xổ số, họ đã mắc vào “cái bẫy xã hội”. Một số người đã có thói quen nhiều năm mua xổ số, có thể giành vài giải an ủi và thua hết trong những lần khác, nhưng họ nghĩ “mình không thể bỏ được, mình đã chơi 30 năm, ngày trúng độc đắc phải ở rất gần rồi!”.
Các sòng bài đã tận dụng rất tốt điều này bằng cách cho đăng “lịch sử kết quả” ở các bàn đỏ đen, nhưng về mặt khoa học thống kê, mỗi lần xổ số hay mỗi lần vòng roulette bắt đầu quay đều độc lập với nhau: máy điện toán và vòng roulette không có trí nhớ, nghĩa là khả năng thắng cuộc của bạn không tăng lên, dù bạn có chơi bao lâu đi nữa.